Неліктен кішкентай балалар әрқашан " жоқ " дейді?

Бала жүруге үйренген кезде, оның айналасындағы барлық нәрсеге қатысты өз пікірі пайда бола бастайды. Осы жаста ата-аналар баласынан «жоқ» деген сөзді жиі естиді. Бұл жаман нәрсе емес. Неліктен? Түсініп көрейік.

Баланың «жоқ» деуі – қалыпты жағдай

Үш жасар Максим қысқа жеңді жейделер мен көйлектерді кимегенді ұнатпайды. Анасы Анна бұл нәрсенің себебін білгісі келеді, бірақ Максим өз наразылығын түсіндіре алмайды. «Ол жейдесін шешіп, «жоқ, жоқ, жоқ» деп қайталай береді», – дейді Анна. Ол бұл жағдайды қалай шешерін білмейді.

Егер сіз кішкентай баланы тәрбиелеу ата-аналар мен балалар арасындағы шексіз дау-дамайдан тұрады деп ойласаңыз, сіздің пікіріңіз дұрыс. Зерттеулерге сүйенсек, 2-3 жас аралығындағы балалар ата-анасымен сағатына 20-25 рет дауласады. Мұндай сандар ата-ананы күйзеліске ұшыратуы мүмкін. Бірақ бұл жерде оң тұстары да бар. Психологтардың айтуынша, балалар осы жаста өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыра бастайды және ата-анамен дауласу – бұл өзін-өзі танытудың бір жолы.

Бала үшін айналасындағы әлем әлі де үлкен әрі жұмбақ болып көрінеді, сондықтан ол өзін әлсіз сезінеді. Ата-ананың айтқанына «жоқ» деп жауап беру – балаға өз өмірінде бір нәрсені бақылауға мүмкіндік беретін табиғи және дені сау мінез-құлық.

Алайда, ата-ана мен бала арасындағы үнемі қайталанатын жанжалдар үлкен күш пен шыдамдылықты талап етеді. Бұл жағдайдан шығу оңай емес. Егер ата-аналар балаға тым қатал болып, әрдайым өз айтқанын орындатса, бала өзін дәрменсіз және қорғансыз сезінуі мүмкін. Бұл ашуға, қыңыр мінезге немесе қарсылық көрсетуге алып келеді. Бұған жол бермеу үшін төмендегі кеңестерді қолданыңыз.

Жағымды жақтарға көңіл бөліңіз

Бала «жоқ» деген сөзді естігенді тіпті сізден де артық ұнатпайды. Бірақ ойланыңыз, сіз оған бұл сөзді қаншалықты жиі айтасыз? («Иттің құйрығын тартпа!», «Орындықта тербелме!»). Бұл оны ашуландыруы мүмкін.

Балаға не істеуге болмайтынын айтқаннан гөрі, не істеу керектігін түсіндірген жөн. Мысалы, «Жаңа көйлегіңмен жерде домалап жүрме» дегеннің орнына «Жаңа көйлегің таза қалуы үшін, диванға отыршы» деп айту тиімдірек.

Сонымен қатар, дауысыңыздың ырғағы да маңызды. Егер бала жолдан жүгіріп өте бастаса, оған қатты дауыс көтеруге болады. Бірақ күнделікті тапсырмаларды орындауға көндіру үшін жұмсақ, бірақ сенімді дауыспен сөйлеңіз.

Талаптарыңызды түсіндіріңіз

Бала сіздің айтқаныңызды түсінсе, дау-дамай болу ықтималдығы азаяды. Үш жасар Диманың анасы Валентина былай дейді: «Менің ұлым аулада ойнағанды жақсы көреді, бірақ кейде менімен бірге шыққысы келеді. Қазір мен екінші балама жүкті болғандықтан, оған мұны түсіндіруім керек». Валентина Димаға: «Қарнымда кішкентай сәби бар, сондықтан мен әрдайым сенімен бірге жүре алмаймын» деп түсіндірген кезде, ұлы анасының жағдайын түсініп, сыртқа өзі шығуға келіседі.

Кішкентай балалар қарапайым түсіндірмелерді жақсы қабылдайды. Сондықтан тым ұзақ әрі күрделі сөйлемдерден аулақ болыңыз.

Балаға таңдау еркіндігін беріңіз

Балаға кейде өз бетінше шешім қабылдауға мүмкіндік беру оның жағдайды бақылау сезімін қанағаттандырады. Мысалы, түскі ас уақыты келсе, бірақ ол ойнап жүрсе, оған: «Сен сүт ішесің бе, әлде алма шырынын қалайсың ба?» деп сұраңыз.

Егер бала киім кию кезінде қырсықтық танытса, оған екі киімнің біреуін таңдау мүмкіндігін беріңіз. Осылайша, ол өзіне деген сенімділікті арттырады және болашақта ата-анасының айтқанына жиі құлақ асады.

Өзіңіз үлгі болыңыз

Балалар ата-аналарын қайталайтыны белгілі. Сондықтан, егер бала бір нәрсеге қарсылық білдірсе, оған үлгі көрсету арқылы оның пікірін өзгертуге болады. Мысалы, бала шұлық кимеймін десе, «Менің аяқтарым тоңып қалды. Мен шұлық киемін, сонда жылы болады. Сен де тоңып қалған жоқсың ба? Кеттік, бірге киеміз» деп айтуға болады.

Баламен қарым-қатынасқа ойын қосыңыз

Кейбір жағдайларда бала әрдайым «жоқ» деп жауап береді. Егер сіз оған «Ойыныңды тоқтатып, жуынуға бару керек» десеңіз, ол міндетті түрде қарсылық білдіреді. Бірақ егер бұл процесті ойынға айналдырсаңыз, бәрі басқаша болады.

Мысалы, «Жуынатын бөлмеге дейін қанша қадам жасау керектігін санап көрейік» деп ұсыныңыз немесе шомылу туралы көңілді өлең ойлап табыңыз.

Жақсы мінез-құлықты ынталандырыңыз

Көптеген ата-аналар дүкенде бала айқайлап жыласа, оған тәтті немесе ойыншық сатып алып береді. Бұл жағдайды уақытша шешкенімен, ұзақ мерзімді перспективада зиян тигізеді. Бала бұдан сабақ алып, қалағанын жылау арқылы алуға болатынын түсінеді.

Керісінше, бала дұрыс әрекет жасағанда оны мақтап, құшақтап, сүйіңіз. Бұл оған көбірек мотивация береді.

Баланы «жоқ» дейтін жағдайларға алдын-ала дайындаңыз

Кейбір жағдайларда бала сөзсіз «жоқ» деп айтады. Оларды алдын ала болжап, оған бейімделуге болады:

• Ұйықтар алдындағы уақыт. Шаршаған бала көбірек қыңырланады.
• Тамақтану уақыты. Ойыннан немесе басқа қызықты әрекеттен бас тарту қиын болуы мүмкін.
• Жаңа адамдармен танысу. Жаңа орта немесе жаңа адамдар баланың қобалжуын тудырады.
• Дәрігерге бару. Алдыңғы тәжірибеден кейін бала дәрігерден қорқуы мүмкін.

Егер сіз баланың «жоқ» деген жауаптарын қалай басқару керектігін білсеңіз, жанжалдарды азайтып, балаңызбен жылы қарым-қатынас орната аласыз.

Бұл аударма қазақ тілінің сөйлеу стиліне жақын етіп жасалды. Егер ресми стиль қажет болса, кейбір бөліктерді сәл өзгертуге болады.