Моббинг

Моббинг дегеніміз не және мектеп қабырғасында қалай көрініс табады, оның салдары қандай? Моббингтің алдын алу мен оның алдын алу бойынша кеңестер (тәжірибеден). Жануарлар әлемінде моббинг - бұл табындағы бір жануардың қалғандары тарапынан зорлық-зомбылыққа ұшырауы. Мысалы, қасқырлар немесе дельфиндер топтарында. Немесе жай жабының хищникке қарсы жасайтын шабуылы. Күнделікті өмірде бұл көрші топтарының бір тұрғынға қарсы теріс көзқарас білдіруі. Жұмыс ұжымында немесе оқушылар ұжымында моббинг - бұл «бір немесе бірнеше адамның басқа адамға бағытталған жүйелі түрде қайталанатын дұшпандық және этикаға жат әрекет» деп түсіндіріледі.

Бұл термин 1980-ші жылдардың басында Швецияда қызметкерлер арасындағы қарым-қатынасты зерттеген доктор Ханц Лейман енгізген. Лейман моббингті былай деп анықтаған: «бір немесе бірнеше адамның басқа адамға жүйелі түрде қарсы бағытталған дұшпандық және этикаға жат қатынасы». Моббингтің мысалдары ретінде Лейман: жала жабу, тоқтаусыз сынау, әлеуметтік оқшаулау, ақпаратты жасыру, күлкіге айналдыру, негізсіз өсек тарату сияқты көптеген әрекеттерді атайды. Оқу саласындағы классикалық мысал — Роллан Быковтың «Чучело» фильмі, онда өте жақсы көрсетілген балалар арасындағы қорлау жағдайы.

Қазіргі уақытта мектептегі моббинг өте кең таралған құбылыс екені айқын. Мектепте моббингтің құрбаны — басқа оқушылардың ойынша өзгеше, «қисық» деп есептелетін бала: дене бітімі, денсаулығының ерекшеліктері, тым үлкен немесе тым кішкентай, арық немесе семіз, эмоциялары басқаша, өзге мұғалімдер мен оқушылардан ерекшеленетіндер. Моббингке жиі ұшырайтындар — оқу жылының ортасында жаңа келген оқушылар, эмигранттар отбасы балалары, сыртқы келбеті немесе тіл білмеушілігі бойынша өзгешелігі барлар.

Мектеп оқушысының психикасы үшін моббинг үлкен сынақ болады. Уақтылы шаралар қабылданбаса, эмоционалдық күйзеліс салдарынан денсаулыққа зиян келуі мүмкін. Бала бойындағы алғашқы сезімдер байқалмай жатып, кейін депрессияға, нервтік жарылыстарға немесе тіпті өзін-өзі өлтіруге алып келуі мүмкін. Ата-аналар мен мұғалімдер баланың көңіл-күйіне назар аударуы керек, сонда олар мүмкіндігінше тезірек көмек көрсетуге болады.

Моббингты мұғалімдер жиі өте кеш байқайды. Балаларды оқшаулау, күлкіге айналдыру, физикалық кемшіліктеріне күлкі айту, әңгімелесуге тартымды болмау, киіміне немесе дауысына күлкі қуу секілді жағдайлар мектепте жиі кездеседі. Сонымен қатар, интернеттің қолжетімділігі арқасында балалар арасында бейнежазбалар арқылы қорлаудың жаңа әдістері дамыған.

Мұғалімдер мен класс жетекшілер мектептегі атмосфераның оқушылардың оқу мотивациясына және жалпы академиялық табысына әсер ететінін ұмытпауы керек. Егер сыныпта оқшауланған немесе «қалыптан тыс» балалар болса, бұл мұғалімнің тәрбие жұмысының көрсеткіші болып табылады.

Баланың жарақат алғаны туралы білмейтін жағдайда, оған көмек көрсету өте маңызды. Бірақ бала бұл туралы мұғалімдер немесе ата-аналардан көмек сұрамай, өз бетімен шешуге тырысатын болса, мұғалімдер оған мүмкіндігінше көмек көрсетуі керек. Бұл жерде тым көп қадағалау баланың табиғи дамуына кедергі жасамайтындай болуы керек. Бірақ балалармен сенімді қарым-қатынас құру өте маңызды.

Егер ситуация өзгермесе, басқа мектепке ауысу керек. Моббингке қарсы күрес тек оқушылардың тәртібі ғана емес, әр мектептің міндеті. Мысалы, Ұлыбританияда моббинг жасаған балалардың ата-аналары үлкен айыппұл төлеуі мүмкін. Мұндай айыппұл сомасы бірнеше мың фунтқа жетуі мүмкін.

Моббингтің бірнеше түрі бар:

• Жала жабу;
• Күлкіге айналдыру;
• Қылмыстар туралы өсектер тарату;
• Физикалық күш қолдану;
• Кибермоббинг — интернетте қорлау, қорқыту, айыптау.

Моббингтің салдары ретінде төмендегілерді атап өтуге болады:

• Өзін төмен бағалау;
• Денсаулықтың бұзылуы;
• Оқшаулану;
• Агрессия;
• Невротикалық аурулар;
• Өзін-өзі өлтіруге үгіттеу.

Балалардың арасында жігіттер көбіне физикалық зорлық-зомбылық қолданса, қыздар негізінен жанама әдістермен (өсектер тарату, біреуді топтан шығару) моббинг жасайды.

Моббингтің алдын алу мен оған қарсы күрес үшін:

• Мектептегі барлық мұғалімдер моббингке назар аударып, тәрбие жұмыстарын өткізулері керек;
• Балаларды оқшауламай, әрқайсысына көмектесу маңызды;
• Моббингке ұшыраған балаларды анықтау үшін әлеуметтік зерттеулер жүргізу қажет;
• Мұғалімдер мен ата-аналар балаларды қабылдауды, түсіністікпен қарауды үйретуі керек.