Мектептегі буллинг: мазақ пен қорлауды қалай тоқтатуға болады?
Мектептегі буллинг: мазақ пен қорлауды қалай тоқтатуға болады?
Кейбір адамдар мектеп жылдарын сағынышпен еске алса, басқалары оны қорқынышпен есіне алады. Теріс эмоциялар көбінесе сабақтардың қызықсыздығынан немесе ерте тұрудан емес, қорлау мен буллингтен туындайды.
Бұл құбылыс жаңалық емес – ол бұрыннан бар және, өкінішке қарай, әрдайым болады. Бірақ бұл мектептегі буллингке көз жұму керек дегенді білдірмейді. Қорлық көретін тек құрбан ғана емес, сонымен қатар агрессорлардың өзі де мінез-құлқының өзгеруіне ұшырайды.
Буллингтің қалай пайда болатынын және онымен қалай күресуге болатынын білу өте маңызды, өйткені кез келген бала оның құрбаны болуы мүмкін.
Буллинг дегеніміз не?
Мектептегі буллинг (ағылшын тіліндегі bullying – қорлау, мазақ ету) – белгілі бір баланы топтық немесе жеке қудалау. Қорлау деңгейі әртүрлі болуы мүмкін: кейде құрбандарды тек мазақ етеді, ал кейде ұрып-соғып, тіпті суицидке итермелейді.
2010 жылы жүргізілген зерттеулерге сәйкес, 11 жастағы балалардың 20%-дан астамы буллингке ұшырайды. Бұл мәселе тек жергілікті емес, шетелдік мектептерде де өзекті.
Мамандар буллингтің төрт негізгі түрін ажыратады, олар көбінесе бірігіп, құрбанның жағдайын одан әрі нашарлатады:
- Вербалды буллинг – балаға мазақ сөздер айту, қорлау, сыртқы келбетіне немесе мінезіне байланысты жағымсыз лақап аттар тағу.
- Физикалық қорлау – әдейі ұрып-соғу, жарақаттау. Бұл мектептегі кәдімгі төбелестен ерекшеленеді, өйткені төбелес – тең қарсыластар арасындағы қақтығыс.
- Әлеуметтік буллинг (оқшаулау) – балаға бойкот жариялау, сыныптан шеттету, оның заттарын ұрлау немесе бүлдіру.
- Кибербуллинг – қазіргі заманғы технологиялар арқылы қорлау, әлеуметтік желілерде мазақ ету, қорлайтын хабарламалар жіберу, беделіне нұқсан келтіретін видеолар тарату.
🛑 Маңызды! Буллингті жанжалмен шатастыруға болмайды. Жанжал – тең тараптар арасындағы қақтығыс, ал буллингте құрбан әрдайым әлсіз болады, ал зорлық-зомбылық жүйелі түрде жалғасады.
Мектептегі буллингтің себептері
Балалар кейде қатыгез болуы мүмкін, олар көбінесе сыныптастарын қорлауының себебін түсінбейді. Көптеген агрессорлар есейгенде жасаған ісіне өкінеді, ал кейбіреулері өздерін ақтап, құрбанның өзі кінәлі деп санайды.
Мамандар буллингке әкелетін екі негізгі факторды анықтайды:
- Отбасындағы дұрыс емес тәрбие. Агрессорлар көбінесе билікке бас июді талап ететін отбасыларда өседі. Кейбір ата-аналар баласын мықты етіп тәрбиелеу үшін, оның агрессивті болуын қолдайды. Сондай-ақ, өз ережелері бойынша ұжымға үстемдік еткісі келетін лидер балалар да буллингке барады.
- Мұғалімдердің дұрыс әрекет етпеуі. Кейде мұғалімдер өздері буллингті қоздырады, белгілі бір оқушының жағымсыз жақтарын ашық көрсетеді. Бірақ көбіне олар жағдайды байқамай қалады немесе мән бермейді.
⚠️ Маңызды! Құрбан болған баланы кінәлауға болмайды! Әр адамның әлсіз тұстары болады, бірақ бұл оған зорлық-зомбылық көрсетуді ақтамайды.
Буллингті тоқтатуға бола ма?
Иә, тоқтатуға болады және бұл өте маңызды! Бірақ психологтар буллингтен толықтай құтылудың нақты әдісін ұсынбайды. Егер қорлау топтық сипатта болса, тек құрбан мен агрессор арасында мәселені шешу мүмкін емес. Мұнда бүкіл сыныппен жұмыс істеу қажет.
🔹 Мектептегі буллингті тоқтатудың негізгі жолы – ұжым ішінде психологиялық тұрғыдан сау атмосфера құру.
Бұл үшін:
- Біріккен тапсырмалар беру, сыныптық жобалар ұйымдастыру.
- Сабақтан тыс іс-шараларға балаларды тарту.
- Білікті психологтың және мұғалімдердің белсенді араласуы қажет.
⚡ Ең бастысы – буллингті "балалардың қалжыңы" деп қабылдамау!
Ересектер агрессияны көргендерін және оны тоқтатуға ниетті екенін нақты айтуы керек. Агрессорлар өз әрекеттерінің моральдық тұрғыдан дұрыс емес екенін түсінуі тиіс.
Ата-аналар не істеуі керек?
✅ Баланың жанында екеніңізді көрсетіңіз. Оған бәрін өзі шешуге кеңес бермеңіз. Қажет болса, мектеп психологына барыңыз.
✅ Баланың өзін-өзі қорғау қабілетін дамыту. Агрессорлардың әрекетіне эмоциясыз, әзілмен жауап беруді үйрету.
✅ Мектепте өзін дәлелдей алмаса, өзге жерде қолдау көрсету. Балаңызға спорт секциясын немесе басқа үйірме табуға көмектесіңіз.
✅ Мұғалімдермен сөйлесу. Мұғалімдердің әрекетсіздігіне көз жұмбаңыз, олар ұжым ішіндегі жағдайға жауапты.
✅ Егер физикалық зорлық болса, құжаттаңыз! Дене жарақаты болса, медициналық көмекке жүгініп, құқық қорғау органдарына хабарласу керек.
Баланы басқа мектепке ауыстыру керек пе?
Кейбір ата-аналар баланы басқа мектепке ауыстыру мәселені шешпейді деп санайды, бірақ кейде бұл ең тиімді шешім болуы мүмкін. Жаңа мектепте бала жаңа қатынастарды басынан бастап құра алады. Сонымен қатар, психологпен жұмыс істеу де маңызды.
📌 Қорытынды:
Буллинг – күрделі әлеуметтік проблема, оны елеусіз қалдыруға болмайды. Ең бастысы – балаңызды қорғау, оған қолдау көрсету және мектеп әкімшілігімен бірге мәселені шешуге тырысу. Тек осылай ғана буллингтің алдын алып, балаларға қауіпсіз орта қалыптастыруға болады.
🔹 Есте сақтаңыз! Буллингке төзуге болмайды. Баланың психикалық және физикалық денсаулығы әрдайым бірінші орында болуы тиіс!
