Мектепте қорқытудың алдын алу бойынша кеңестер

Мектеп оқушыларының әлеуметтік және эмоциялық дағдыларын дамыту буллингтің алдын алуға көмектеседі

Көптеген мектептерде буллингтің алдын алу мақсатында арнайы ережелер орнатылған. Бұл ережелер маңызды болғанымен, мұғалімдер мен ата-аналар адамдарды ережелер емес, адамдар өзгертетінін есте сақтауы керек.

Әлеуметтік қарым-қатынаста қиындықтарға тап болатын жасөспірімдер белгіленген ережелерге бағынғаны үшін жаңа дағдыларды дамытпайды. Сол сияқты, басқаларды бақылауға және үстемдік етуге бейім балалар да өз әрекеттерін жай ғана ережелердің бар болғаны үшін тоқтатпайды. Алайда зерттеулер көрсеткендей, балалардың белгілі бір дағдыларын дамыту олардың әлеуметтік мінез-құлқын жақсартып, стресс деңгейін төмендетіп, мұғалімдер мен сыныптастарына деген қарым-қатынасын жақсартып, оқу үлгерімін арттыруға көмектеседі. Сондықтан мектеп оқушыларымен жүйелі түрде жұмыс істеу буллингтің алдын алуға ықпал ете алады.

Эмоцияларды басқару

Барлық балаларда сезім бар, бірақ кейбіреулері оларды қалай басқару керектігін білмейді. Кейде балалар ашу, қайғы, қорқыныш немесе күйзеліс сияқты күшті сезімдерге бой алдырып, оны өз әрекеттері арқылы көрсетеді. Мұндай жағдайларда біз олардың қызарған беттерін, көз жасын, денесінің дірілдеуін, жұдырығын түюін, айқайлауын немесе агрессивті әрекеттерін байқаймыз.

Балаларды осындай күшті сезімдерді басқаруға үйрету маңызды. Кейбір балаларға бұл үшін көбірек уақыт пен нақты бағыт-бағдар қажет. Буллингке бейім балалар мен оның құрбандары стресске төзімділік дағдыларын дамытып, өзін-өзі реттеудің әртүрлі әдістерін қолдануды үйренуі керек.

Эмпатия

Эмпатия – басқа адамның белгілі бір жағдайдағы ойы мен сезімін түсіну қабілеті. Бұл қасиетті дамыту маңызды, өйткені буллингке бейім балалар өз әрекеттерінен әлеуметтік пайда көреді: билік пен бақылау сезімі, өзгелердің назарын аудару, жоғары әлеуметтік мәртебе және т.б. Бұл олардың құрбандарына келтіретін зиянын елемеуіне себеп болуы мүмкін.

Балалардың эмпатия дағдыларын дамыту буллингтің алдын алуға көмектеседі, өйткені бұл дағдылар оларды сыныптастарына адамгершілік тұрғыдан қарауға үйретеді. Эмпатия балаларға басқа адамдардың не ойлап, не сезінетінін түсінуге мүмкіндік береді.

Мәселелерді шешу және қақтығыстарды еңсеру

Буллингтің алдын алу үшін балаларды кез келген қақтығыстан қорғаудың қажеті жоқ. Қақтығыстар – адамдар арасындағы қарым-қатынастың табиғи бөлігі. Оның үстіне, келіспеушіліктер кейде пайдалы, өйткені олар мәселені әртүрлі көзқарастармен қарастыруға мүмкіндік береді. Сондықтан оқушылардың мәселелерді шешу дағдыларын дамыту керек, осылайша олар туындаған қақтығыстарды өз бетінше, құрметпен шеше алады.

Зерттеулер көрсеткендей, мәселелерді шешу дағдылары буллингтің алдын алуда эмоциялық реакциялардан әлдеқайда тиімді.

Өзіне деген сенімділік

Өзіне сенімді адам өз ойлары мен сезімдерін айыптаусыз, айналасындағыларды құрметтей отырып білдіреді. Агрессия – буллингтің негізгі себебі, өйткені ол қарым-қатынасты бұзады және басқаларға зиян тигізуге бағытталған. Ал сенімділік адамдардың ашық және құрметті қарым-қатынас жасауына, осылайша оң қарым-қатынастарды нығайтуға көмектеседі.

Балалар сенімділікті дамытқанда, олар жақсы қарым-қатынас жасай алады, қақтығыстарды шешіп, құрдастарының қысымына төтеп беріп, қажеттіліктерін қанағаттандырып, басқалармен тиімді өзара әрекеттесе алады.

Достық құру қабілеті

Мектеп жасындағы балалар үшін достық үлкен маңызға ие. Буллингтің алдын алу үшін балаларды достық қарым-қатынас орнатуға және достарын дұрыс таңдауға үйрету қажет. Бұл екі негізгі компоненттен тұрады:

1. Достық қарым-қатынас орнату
   Кейбір балалар достарды табиғи түрде табады, ал басқаларына бұл қиынға соғады. Егер балада достар болмаса, ол өзін әлеуметтік дағдыларын дамыту мүмкіндігінен айырады және өз қатарластарымен тиімді қарым-қатынас жасауды үйрене алмайды. Уақыт өте келе, ол әлеуметтік оқшаулануға және бас тартуға ұшырауы мүмкін.

   Достықты орнату дағдысы тек буллинг құрбандары үшін ғана емес, барлық балалар үшін маңызды. Бұл оларға айналасындағы адамдармен қарым-қатынасын бақылауға мүмкіндік береді.

2. Достарды дұрыс таңдау
   Көптеген балалар мектепті достық қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік беретін орта емес, бәсекелестікке толы орта ретінде қабылдайды. Кейбір балалар әлеуметтік иерархияда жоғары орынға ие болу үшін буллингке жүгінеді.

   Мұны болдырмаудың бір жолы – оқушыларды мектептен тыс ортада достық қарым-қатынас орнатуға үйрету. Мұғалімдер мен ата-аналар балаларды ойын алаңдарында, спорт секцияларында немесе әртүрлі үйірмелерде өз құрдастарымен араласуға ынталандыруы керек.

   Сонымен қатар, ата-аналар баланы достарын саналы түрде таңдауға үйретуі қажет. Бастауыш сыныпта балалар достарын көбінесе ортақ қызығушылықтарына қарай таңдайды. Алайда жасы ұлғайған сайын олардың әлеуметтік ортасы күрделене түседі, ал достық таңдаудағы мотивтері өзгереді.

   Мысалы, кейбір балалар әлеуметтік мәртебесіне қарай достасады:

   • «Ол танымал, егер мен онымен дос болсам, мен де танымал боламын».
   • «Ол маған ұнайды, бірақ басқалар оны „ботан“ деп санайды. Егер мен онымен аралассам, мені де солай ойлайды».

3. Тіпті кейбір балалар уытты (токсичный) қарым-қатынасты ақтап алуы мүмкін:

   • «Иә, ол маған жаман қарайды, мені мазақ етеді. Бірақ егер мен онымен дос болмасам, мен жалғыз қаламын».

Ата-аналар мен мұғалімдер баланы мұндай қатынастардан қорғауға көмектесуі керек. Достық қарым-қатынастарды құру және достарды дұрыс таңдау дағдыларын дамыту арқылы балалар өздерін қауіпсіз әрі қолдау көретін ортада сезіне алады.

Жоғарыда айтылған дағдыларды дамыту мектепте оң орта қалыптастыруға, буллингтің алдын алуға және баланың өмір бойы табысты болуына ықпал етеді. Сондықтан бұл бағытта жүйелі жұмыс жүргізу өте маңызды.