Мазасыздық балаларда агрессияға қалай әкеледі

Балалардың мазасыздығы және агрессия: олардың арасындағы байланыс

Балалардың мазасыздануы – бұл стресс жағдайлары мен өмірдегі өзгерістерге табиғи реакция, бірақ кейбір жағдайларда ол агрессияға ұласуы мүмкін. Ата-аналар, мұғалімдер мен психологтар бұл құбылыспен жиі кездеседі, бірақ оның табиғатын әрдайым түсіне бермейді. Маңыздысы – балалардың агрессиясы көбінесе ішкі мазасыздық пен қорқыныштың нәтижесі болып табылады, бұл жай ғана «жаман» мінез емес.

Мазасыздық пен агрессияның байланысы

Мазасыздық – бұл алаңдаушылық, қорқыныш және жүйке кернеуімен сипатталатын эмоциялық күй. Өзін-өзі бақылаудың тиімді әдістерін әлі меңгермеген балалар үшін мазасыздық ашуға айналып, ақырында агрессия түрінде көрінуі мүмкін.

Бала мазасызданғанда, оның ағзасы стресс гормондары – адреналин мен кортизолды бөледі. Бұл гормондар ағзаны «шабуылда немесе қаш» реакциясына дайындайды, бұл қалыпты жағдайда қауіп-қатермен күресуге көмектеседі. Алайда, егер бала өз қорқынышы мен мазасыздығын сөзбен жеткізе алмаса, агрессия – өзін қорғау және жағдайды бақылауға алу тәсіліне айналады.

Мазасыздық салдарынан агрессияның пайда болу себептері

1. Эмоциялық бақылаудың жетіспеуі

Кішкентай балалар өз эмоцияларын саналы түрде басқара алмайды, сондықтан мазасыздық сезімдері олар үшін тым күшті және түсініксіз болуы мүмкін. Бұл жағдайда агрессия – ішкі шиеленісті шығару әдісі. Бала төбелесіп, айқайлап немесе бұзақылық танытып кетуі мүмкін, себебі ол мазасыздықты жеңудің басқа жолдарын білмейді.

2. Психологиялық қорғаныс

Агрессия жиі психологиялық қорғаныс механизмі ретінде көрінеді. Бала өзін әлсіз немесе қорқынышта сезінген кезде, өзінің қорқынышын жасыру үшін агрессияны қолдануы мүмкін. Бұл әсіресе, үнемі күйзеліс жағдайында өмір сүретін немесе отбасында қиындықтарға тап болған балаларға тән.

3. Белгісіздіктен қорқу

Мазасыз балалар жаңа жағдайлар мен адамдарға тап болғанда агрессивті болуы мүмкін. Белгісіздік оларда күшті алаңдаушылық тудырады, ал олар агрессия арқылы күйзелістен құтылуға немесе жағдайды өз бақылауында ұстауға тырысады.

4. Стрестің шамадан тыс жиналуы

Егер бала бір уақытта бірнеше стресс факторларына тап болса (мысалы, отбасындағы жанжалдар, мектептегі қиындықтар, ұйқының жетіспеуі), оның эмоциялық жүйесі шамадан тыс жүктелуі мүмкін. Бұл жиналған мазасыздықтың әсерінен бала ең кішігірім нәрсеге де «жарылып» кетуі мүмкін.

Балаларда мазасыздықтың салдарынан пайда болатын агрессияның көріністері

• Физикалық агрессия: ұру, итеру, тістеу, заттарды лақтыру.
• Вербалды агрессия: айқайлау, дөрекі сөйлеу, тіл тигізу.
• Деструктивті мінез-құлық: ойыншықтарды немесе заттарды сындыру.
• Әлеуметтік агрессия: басқаларды ойындардан шеттету, қарым-қатынасты үзу.

Агрессия көбінесе кенеттен пайда болады, және бала неге бұлай істеп жатқанын түсінбеуі мүмкін. Агрессияның жарылысынан кейін, балалар кінә немесе ұят сезінуі мүмкін, бұл олардың мазасыздығын одан әрі күшейтеді.

Мазасыздық пен агрессияны күшейтетін факторлар

• Отбасындағы атмосфера. Үнемі ұрыс-керіс, ата-аналардың ажырасуы немесе эмоционалды қолдаудың жетіспеуі баланың мазасыздығы мен агрессиясын күшейтуі мүмкін.
• Мектептегі қиындықтар. Оқудағы мәселелер, құрдастар тарапынан мазақтау (буллинг) немесе мұғалімдермен шиеленісті қарым-қатынас баланың эмоциялық жағдайын нашарлатуы мүмкін.
• Эмоцияларды жеткізе алмау. Егер бала өз сезімдерін сөзбен жеткізе алмаса, ол агрессияға жүгінуі мүмкін.
• Жеке ерекшеліктер. Жоғары сезімтал немесе перфекционизмге бейім балалар жиі мазасызданып, күйзеліске түскен кезде агрессия көрсетуі мүмкін.

Баланың мазасыздығы мен агрессиясын басқаруға көмектесетін әдістер

1. Эмоциялық интеллектті дамыту

Баланы өз эмоцияларын тануға және оларды сөзбен жеткізуге үйрету маңызды. Бала өз сезімдерін жақсырақ түсінген сайын, ол мазасыздықты тиімдірек басқара алады және агрессиядан аулақ болады. Бұл процесте ойындар, әңгімелер және кітаптар көмектесе алады.

2. Қауіпсіз орта қалыптастыру

Бала өз қорқыныштары мен уайымдарын ешкімнен қорықпай жеткізе алатын жағдай жасау керек. Ата-ананың қолдауы мен зейіні – мазасыздықты төмендетудің басты кілті.

3. Физикалық белсенділік

Белсенді ойындар мен спорт баладағы стресс деңгейін төмендетеді. Физикалық жаттығулар эндорфиндердің бөлінуіне ықпал етіп, көңіл-күйді жақсартады және негативті эмоцияларды жеңуге көмектеседі.

4. Релаксация әдістерін үйрету

Балаларды тыныс алу жаттығулары, медитация немесе йога сияқты босаңсу әдістеріне үйрету пайдалы. Бұл әдістер мазасыздықты төмендетуге және эмоцияларды бақылауға көмектеседі.

5. Шығармашылық өзін-өзі көрсетуге мүмкіндік беру

Балаға өз ойын және сезімдерін шығармашылық арқылы көрсетуге мүмкіндік беру керек. Сурет салу, мүсіндеу немесе музыка секілді іс-шаралар баланың ішкі шиеленісін қауіпсіз түрде шығаруға көмектеседі.

6. Кәсіби көмекке жүгіну

Егер баланың мазасыздығы мен агрессиясы тым қатты байқалса, психолог көмегі қажет болуы мүмкін. Мамандар баланың өзін-өзі реттеу дағдыларын дамытып, ата-аналарға тәрбие берудің тиімді жолдарын ұсына алады.

Қорытынды

Балалардағы агрессия көбінесе жасырын мазасыздықтың нәтижесі болып табылады, сондықтан оны жай ғана «тәртіпсіздік» деп қабылдауға болмайды. Бұл мінез-құлықтың түпкі себептерін іздеп, балаға өзін түсінуге және эмоцияларын басқаруға көмектесу қажет. Эмоциялық интеллектті дамыту, қолдау көрсету және қауіпсіз орта құру – баланың өзін сенімді әрі тыныш сезінуіне ықпал етеді.