Мақсат қою және қателіктерден үйрену

Ата-аналар үшін ең қиын міндеттердің бірі – балалардың мақсаттар қойып, оларға жете алмай жатқанын сырттай бақылау.
Балалар өз үміттері күйреп, дәрменсіздік сезімін басынан кешіргенде, кейбір ата-аналар олардың көңілін қалудан қорғағысы келеді. Олар балалардың оқуына араласып, үй тапсырмаларын қайта жазады, жаттықтырушымен дауласып, неге баласын командаға алмады деп сұрайды, мұғалімнен бағаны көтеруді талап етеді немесе тапсырманы тапсыру мерзімін ұзартуды сұрайды. Мұндай әрекеттердің түпкі мақсаты – баланы көңіл қалушылықтан, әділетсіздіктен немесе мүмкін болатын сәтсіздіктен қорғау.

Алайда, қателіктер мен сәтсіздіктерден сабақ алу, оларды еңсеру – өмірдегі ең маңызды дағдылардың бірі. Қиындықтармен бетпе-бет келгенде, балалар табандылық пен мінез қалыптастырады. Олар қателіктердің өмірдің ажырамас бөлігі екенін түсінеді және өзін-өзі бағалауы сәтсіздіктерге тәуелді болмайды. Ал, керісінше, балаларын барлық қиындықтан қорғауға тырысатын ата-аналар олардың өз күшіне сенімсіз болып өсуіне ықпал етеді, қиындық туған кезде бірден бас тартуға үйретеді.

Балаларға қателіктерден сабақ алуды қалай үйретуге болады?

Балаларыңызды шынайы мақсаттар қоюға және жоспарлары жүзеге аспағанда оңай еңсесін түсірмеуге қалай үйретуге болады? Оларға қателіктерді табиғи нәрсе ретінде қабылдап, олардан сабақ алу маңызды екенін қалай түсіндіруге болады? Біз сізге осыны қалай жасау керектігін айтамыз.

Балаларыңызға мақсат қоюға көмектесіңіз

Балаңыз мектептің футбол командасына қосылғысы келуі, үздік оқушылар қатарына енуді мақсат етуі немесе жаман әдеттен арылғысы келуі мүмкін. Ол дұрыс тамақтануды немесе спорттық қабілетін дамытуды қалайтын шығар. Қандай мақсат болмасын, оған сол мақсатқа жету үшін қажетті қадамдарды анықтауға көмектесіңіз.

• Нақты мақсат қоюға үйретіңіз. Мысалы, «Мен мектепте жақсы оқығым келеді» дегеннен гөрі, «Мен француз тілінен бес аламын» деген мақсат әлдеқайда айқын.
• Мақсатқа жету уақытын нақтылаңыз. Оған тез қол жеткізуге бола ма, әлде ұзақ уақыт еңбектену қажет пе?
• Мақсатты шағын қадамдарға бөліңіз. Мысалы, 15 келі салмақ тастауды бір күнде жүзеге асыра алмайсыз. Егер балаңыз үш апта ішінде 45 минуттық компьютерлік презентация жасауы керек болса, оған алғашқы екі күнді ақпарат жинауға, үшінші күнді жоспар жасауға арнау керектігін түсіндіріңіз.
• Жоспардан ауытқыса, қайта талдауға үйретіңіз. Көп жағдайда нәтиже күткендей болмауы мүмкін. Мұндай кезде балаға не өзгерту керектігін ойлауға көмектесіңіз.
• Қандай сезім болатынын елестетуді сұраңыз. Егер бала мақсатына жетсе, қандай эмоция сезінетінін, ал егер бас тартса, не болатынын ойлап көруге шақырыңыз.

Өзіңіз үлгі болыңыз

Балалар ата-аналарын мұқият бақылайды. Олар сіздің қиындықтарға қалай қарайтыныңызды, сәтсіздікке қалай жауап беретіндігіңізді байқайды. Егер сіз бірдеңе іске аспағанда тез беріліп, өзгелерді кінәлап, қиындықты тым ауыр деп ақталатын болсаңыз, балаңыз да дәл солай үйренеді. Ал егер сіз сәтсіздікке мойымай, жаңа шешімдер тауып, табандылық көрсетсеңіз, ол да сізден үлгі алады.

Кемшіліктеріңізді мойындаңыз

Балаларыңызға олардың ата-анасы да қателесетінін көрсету – оларды жігерлендірудің жақсы жолы. Егер сіз мектеп жиналысына кешіксеңіз немесе үйге керек заттарды ұмыт қалдырсаңыз, өз қателігіңізді мойындаңыз. Бірақ ең бастысы – қателіктен сабақ алғаныңызды көрсетіңіз.

Сонымен қатар, өз бала кезіңізден мысал келтіріңіз. Мысалы, мектеп спектаклінде толқып, өз жолдарыңызды ұмытып қалған кезіңізді айтыңыз. Ол кезде қандай сезімде болғаныңызды, кейін қателіктен қандай сабақ алғаныңызды бөлісіңіз. Бұл балаларға сәтсіздіктің өмірдің бір бөлшегі екенін түсінуге көмектеседі.

Қателіктерді оқыту құралы ретінде пайдаланыңыз

Кейде бала қанша тырысса да, мақсатына жете алмауы мүмкін. Бұл сыртқы жағдайларға немесе оның жіберген қателіктеріне байланысты болуы мүмкін. Бірақ кез келген жағдайда, ол көңілі түсіп, енді әрекеттенуден бас тартуы мүмкін. Мұндайда, оған қайтадан тырысып көру керек екенін түсіндіріңіз.

• Оның өз қателігін талдауына көмектесіңіз. «Бұл жолы не дұрыс болмады? Басқаша не істеуге болады?» деген сұрақтарды қойыңыз.
• Оның күш-жігерін атап өтіңіз. Қателіктеріне назар аударған кезде, жігерін құртпай, жетістіктерін де көрсетіңіз.
• Барлығының бірден қолынан келе бермейтінін түсіндіріңіз. Эйнштейн математикадан емтиханнан құлаған, Эдисон шамды ойлап таппас бұрын 9000 рет сәтсіз тәжірибе жасаған, ал Уолт Дисней бес рет банкрот болған. Егер олар алғашқы сәтсіздіктен кейін берілсе, біз олар туралы естімес едік.

Балаларыңызға шексіз сүйіспеншілік көрсетіңіз

Маңыздысы – «менің балам сәтсіздікке ұшырады» дегенді «менің балам – сәтсіз» деп қабылдамау. Оны ешқашан осылай сезінуге мәжбүрлемеңіз.

Қатты ашуланған кезде:

• «Қалай ғана бұлай істедің?»
• «Сен мені ешқашан тыңдамайсың!»
• «Не болды саған?»
• «Сен сондай салақсың!»
• «Мен саған айттым ғой, ештеңе шықпайды!»

деген сөздерден аулақ болыңыз. Мұндай сөздер баланың өз-өзіне деген сенімін төмендетеді. Егер бала сізден қорқып, қателіктерін жасыратын болса, ол болашақта үлкен мақсат қоюдан қорқатын болады.

Ең нашар сценарий қандай?

Егер балаңыз сәтсіздікке ұшыраудан қорқып, жаңа бір нәрсені бастауға сенімсіздік танытса, одан: «Егер қолымнан келмесе, ең нашар не болуы мүмкін?» деп сұраңыз. Жағдайға шынайы қараса, олар ең жаман сценарий де аса қорқынышты емес екенін түсінеді.

Мақсаттар мен қателіктердің маңызы

Көптеген балалар мақсаттарына жетпей жатады, себебі қателіктеріне бола көңілі түсіп, ары қарай жалғастырудан бас тартады. Алайда, қателіктер – өмірдің бір бөлшегі. Егер оларды қабылдап, олардан сабақ алсақ, жаңа нәрселерді үйреніп, алға ұмтылу әлдеқайда оңай болады.

Ең бастысы – балаларыңызға жетістікке жету тек сәтсіздіктер арқылы болатынын түсіндіру. Егер олар мұны түсінсе, оларды ештеңе тоқтата алмайды!