Ұлдарды тәрбиелеу

Ұлдарды тәрбиелеу: ерекшеліктері мен маңызды аспектілері

Соңғы жиырма жыл ішінде мәдениетімізде қыздарды қолдау қозғалысы күшейді. Бұл олардың өз-өзіне деген сенімін арттыруға, жоғары білім алуға және жан-жақты дамуға көмектесуге бағытталды. Бұл үрдіс гендерлік теңдікті жақсартуға ықпал еткенімен, қазіргі таңда ұлдар кейбір салаларда қыздардан артта қалып жатыр.

Бүгінде ұлдарға көбінесе «оқудағы қиындықтар», «назар аудару тапшылығы» және «гиперактивтілік» секілді диагноздар жиі қойылады. Олар сонымен қатар жол апаттарына үш есе жиі ұшырайды, зорлық-зомбылық оқиғаларына қатысады және өз-өзіне қол жұмсау жағдайлары бойынша да жоғары көрсеткішке ие. Осындай статистиканы ескере отырып, ата-аналар ұл баланың дамуына ерекше көңіл бөлуі қажет.

Ұлдар мен қыздардың айырмашылықтары

Ұзақ уақыт бойы ұлдар мен қыздар арасындағы негізгі айырмашылық тек физиологиялық ерекшеліктерде деп есептелді. Алайда соңғы зерттеулер олардың жыныстық ерекшеліктеріне байланысты ерекше қажеттіліктері бар екенін көрсетті.

Ұлдарда тестостерон гормонының деңгейі қыздарға қарағанда жоғары. Бұл гормон энергияға, қимыл-қозғалыс белсенділігіне және агрессияға жауап береді. Ал қыздарда эстроген көбірек, бұл олардың миындағы жүйке жасушаларының арасында көбірек байланыс орнатуына әсер етеді. Ғалымдар мұны қыздардың әлеуметтік қарым-қатынастарға бейімділігімен байланыстырады.

Ми дамуы мен жұмыс істеу ерекшеліктері де әртүрлі. Зерттеулер көрсеткендей, қыздар тапсырмаларды шешу кезінде мидың екі жарты шарын да қолданады, ал ұлдар көбінесе тек оң жақ жарты шарын белсенді пайдаланады. Бұл олардың оқу процесіне әсер етеді.

Сондай-ақ, ұлдар қауіпке көбірек барады. Олардың атыс қаруынан жарақат алу, жол-көлік оқиғаларына түсу, тәртіп бұзушылықтарға қатысу және қылмыс жасау ықтималдығы жоғары. Бұл мидың құрылымы, гормоналды фон, қоршаған орта немесе осы факторлардың жиынтығымен байланысты болуы мүмкін, бірақ факт сол – ұлдар көп жағдайда физикалық қауіп-қатерге бейім келеді.

Ерте жастағы тәрбиенің маңызы

Зерттеулер көрсеткендей, ата-аналар ұлдары мен қыздарына әртүрлі қарайды. Әдетте, ата-аналар ұлдарын мықты әрі төзімді деп санайды. Бірақ баланың жынысына қарамастан, оларға тең дәрежеде махаббат пен қамқорлық қажет.

Физикалық жақындықты көрсету
Ұлыңыз есейген сайын, оған деген сүйіспеншілігіңізді физикалық түрде білдіруден қашпаңыз. Құшақтау, еркелету және бесік жырын айту – оның эмоционалдық тұрақтылығын арттырады. Бұл оны әлсіз етіп тәрбиелемейді, керісінше, өзін сенімді сезінуіне көмектеседі.

Кітап оқуға уақыт бөлу
Ұлыңызға бала кезінен кітап оқып беріңіз. Зерттеулер бойынша, оқу және сөйлеу арқылы ой білдіру ұлдарға қиынырақ, өйткені олардың сол жақ ми жартышары қыздарға қарағанда баяу дамиды. Бірақ бұл олардың жақсы оқырман бола алмайтынын білдірмейді. Бала кезінен қарапайым, рифмалық кітаптарды оқу – болашақта оқуға деген қызығушылықтың қалыптасуына ықпал етеді.

Қарым-қатынас дағдыларын ерте қалыптастыру
Ұл баланың қарым-қатынас дағдыларын дамытуға ерте бастан көңіл бөліңіз. 1,5–5 жас аралығында ұлдар қыздарға қарағанда агрессивті болуы мүмкін. Бұл кеш дамитын сөйлеу қабілетіне, әлсіз коммуникациялық дағдыларға немесе гормоналды ерекшеліктерге байланысты болуы мүмкін. Бірақ сіз балаңызды эмоцияларын агрессиясыз білдіруге үйрете аласыз.

Бастауыш мектеп кезеңі

6 жас шамасында ұлдар әкелеріне еліктей бастайды. Егер отбасында әкесі болмаса, балаға үлгі боларлық басқа ересек ер адам керек. Бұл атасы, ағасы немесе басқа бір туыс болуы мүмкін. Дәл осы жаста әкелер мен ұлдар бірге спортпен шұғылданып, белсенді ойындар ойнап, түрлі іс-әрекеттерді бірге орындай алады.

Анасының рөлі де өте маңызды. Анасы баласының мектептегі қиындықтарына, достарымен қарым-қатынасына және жалпы эмоционалдық жағдайына назар аударуы тиіс.

Ұлдармен қарым-қатынас
Ата-аналар балаларының сезімдері туралы сөйлесуді жалғастыруы керек. 6-12 жас аралығында көптеген ұлдар эмоцияларын жасырады, сондықтан оларды ашық әңгімеге тарту қиын болуы мүмкін. Мұнда әке баласына үлгі көрсетіп, өз сезімдері туралы айтуы керек.

Білім беру процесіне қатысу
Ата-аналар ұлдарының оқу үлгерімін бақылап, мұғалімдермен тығыз байланыста болуы қажет. Егер бала кейбір пәндерден артта қалса, оған қосымша көмек ұйымдастыру маңызды.

Қарым-қатынас және қақтығыстарды шешу
Кейбір ұлдар қарым-қатынас жасауды үйренуі қажет. Оларды жаңа достармен танысу, ойынға шақыру және телефонмен сөйлесу дағдыларына үйретіңіз. Сонымен қатар, қақтығыстарды шешуді де үйрету керек:

• Басқа адамның вербалды және вербалды емес белгілерін түсіну (дауыс ырғағы, бет әлпеті);
• Келіспеушіліктерді сөз арқылы шешу;
• Жағдай шиеленіскен кезде қақтығыстан шығудың жолдарын табу.

Жасөспірімдік кезең (13–18 жас)

Бұл кезең ата-аналар үшін ең қиын болуы мүмкін. Ұлыңызбен ашық қарым-қатынасты сақтауға тырысыңыз.

• Қауіптер туралы сөйлесіңіз. Автокөлік жүргізу, есірткі, алкоголь, интернеттегі қауіптер туралы үнемі ескертіп отырыңыз.
• Жыныстық тәрбиені назардан тыс қалдырмаңыз. Әкелер ұлдарына қарым-қатынастың жауапкершілігі туралы айтып, әйелдерге деген құрметті қалыптастыруы тиіс.
• Оқу процесіне қатысыңыз. Бұл жаста ұлдардың үлгерімі төмендеуі мүмкін, сондықтан ата-аналар оқу үлгерімін қадағалап, қажет болса, қосымша көмек көрсетуі қажет.
• Жауапкершілікке үйретіңіз. Жасөспірім ұлыңызға міндеттер мен жауапкершіліктер жүктеу – оның болашақтағы дербестігін қалыптастыруға көмектеседі.

Қорытынды

Ұл баланы тәрбиелеу – жан-жақты назар аударуды талап ететін процесс. Оған эмоционалды қолдау көрсету, білім алуға ынталандыру, қарым-қатынас дағдыларын дамыту, қауіпсіздік шараларын үйрету – ата-ананың басты міндеттері. Егер ата-аналар тәрбиенің осы қырларына мән берсе, болашақта олардың ұлы табысты, жауапты және саналы азамат болып өседі.