Физикалық жаза-баланың психикасына әсері

Балаларды жазалау керек пе? Физикалық жазаның психикаға әсері

Көптеген отбасыларда физикалық жазалау – тәрбие беру үшін ең танымал әдіс болып табылады, ал балалар мұндай қатал жағдайларға бейімделудің әртүрлі жолдарын табады. Мысалы, олар кек алу үшін әлсіздер мен кішіге – жас бауырларына, жануарларға немесе кейде ойыншықтарға қорлық көрсетуі мүмкін. Өкінішке орай, ата-аналардың мінез-құлқы кейде олардың рөліне толық қарсы келіп, балаларын үздіксіз зорлық-зомбылыққа ұшыратып, қорлап отырады.

Шетелдік психологтардың бірнеше зерттеулерінде АҚШ және Батыс Еуропада балаларға зорлық-зомбылық көрсету 1-2 миллион адамға тән екені көрсетілген. Балалар ата-аналарының тарапынан зорлық-зомбылыққа немесе қару қолдануға ұшырайды. Сұралған ата-аналардың көпшілігі (73%) 3 жастан асқан балаларға қандай да бір зорлық-зомбылық жасағандарын мойындаған (ұрып, қарумен қорқытып, пышақпен). Аналар көбінесе әкелерден көп балаларын ұрып жатқаны байқалған, әсіресе ұлдарын; бірақ ана мен әке бірдей қатал жазалау қолданған. Мұндай қауіпті әрекеттердің құрбандары қыздар мен ұлдар арасында тең болды.

Егер ата-аналар балаға ауырсыну арқылы тәрбие беру мүмкін деп есептесе, олар оңайлықпен қаталдыққа өтуі мүмкін.

Психологтар жүргізген экспериментте ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынасты үш түрлі отбасында бақылаған:

1. Бір баласына қатысты қаталдық көрсетілген отбасылар;
2. Баласына толық бейжай қараған, оны өте нашар тамақтандырған отбасылар;
3. Қаталдық пен бейжайлықтан аулақ отбасылар (бақылау тобы).

Бұл отбасылардың білім деңгейі мен табыстары тең болды. Жымию, мақтау, эмоционалдық байланыс отбасы мүшелерінің мінез-құлқының оң белгілері ретінде қарастырылды. Теріс белгілерге сыншылдық, сарказм, қанағаттанбау, ашулану жатқызылды.

Қаталдық пен бейжайлықты қабылдаған отбасыларда ата-аналар балаларға қатысты бақылау тобындағы ата-аналарға қарағанда көбірек теріс мінез-құлық көрсетті.

Ата-аналардан бейжайлықты көрген балалар ата-аналарымен, бауырларымен, апалы-сіңлілерімен жиі жанжалдасқан, ал зорлық-зомбылыққа ұшыраған балалар ата-аналарын тыңдамай, басқа балаларға агрессиямен қараған.

Кейбір зерттеушілердің пікірінше, бала ұрып-соғу отбасындағы ерлі-зайыптылар арасындағы жанжалдан кейін пайда болады, онда әкенің ашулануы әйеліне қарсы бағытталып, қорғаусыз баланың үстіне түседі. Сонымен қатар, ата-аналар физикалық жазалау қолданған жағдайларды талдағанда, көбінесе тәрбие мақсатында жасырынып жатқан ересек адамның өз эмоцияларын, ашуын, ызасын және қаталдықты басқару қабілетінің жоқтығы байқалады.

Ременьді тәрбие құралы ретінде пайдаланатын ата-аналар көбінесе мамандардың үлкен алаңдаушылығын тудырады. Олар 1990-жылдардың басындағы тәрбие жүйесіне әлдеқайда жақсы сәйкес келген болар еді, бірақ бүгінгі күні мұндай ата-аналар әлі де жеткілікті. Қазіргі кезде мұндай тәрбие тәсілі балаларға қатысты зорлық-зомбылыққа өте ұқсас!

Әр жағдайда «ременьмен тәрбие беру» — баланың трагедиясы. Бұл ата-ананың еркіне қарсы тұра алмаушылық, қорқыныш пен ашулану, жақын адамдар арасында жалғыздық, жамандықты басқаға арту, жасыруға тырысу, шаршаған жүйке, салданған сана, жараланған жан.

Ата-ананың тарапынан бұл толық педагогикалық әлсіздік; ойлануға және бір нәрсені түсінуге уақыт бөлуге деген дайындықтың жоқтығы; қатыгездік, эгоизм және жауапкершіліктің болмауы; балаға қиналтып, шығын келтіруге деген кек алу; соңында адамгершілікке қарсы қылмыс...

Палкамен жазалау — әлдеқайда жұмсақ жазалау және ата-аналар арасында, өкінішке орай, таңқаларлық танымал.

Оңтүстіктегі елдерде шыбындар үшін шыққан таяқпен жазалау да соншалықты танымал. Ата-аналар, бұл нәрсе ауада ысқырған кезде ешқандай зиян келтірмейді, тек шыбындарға ғана деп айтады.

Есіңізде болсын, ремень, таяқ немесе шыбын шертетін палка жазалау тәсілдері әдепсіз және қоқан-лоқы көрсетудің бір түрі болып табылады. Бірақ сіз жағдайды қалпына келтіру үшін басқа, анағұрлым қабылдауға болатын тәсілдер таба аласыз.

Ең бастысы, балаңызды ашумен жазаламаңыз, алдымен «суып», сабыр сақтап, жағдайды, істің тереңдігін талдаңыз да, дұрыс жазалауды таңдаңыз!