Балаларды ашуды басқаруға үйрету

Қызғаныш — бұл әрқайсымыздың жиі сезінетін негізгі эмоциялардың бірі. Ертеден бастап балалар айналасында көріп жүрген мінез-құлық үлгілеріне сәйкес өздерінің қызғанышын білдіруге үйренеді. Сіздер, ата-аналар ретінде, қызғанышты көбінесе қажетсіз эмоция деп санайсыздар және оны басуға тырысасыздар. Алайда егер сіз балаларға қызғаныш жаман және қауіпті нәрсе деп үйретсеңіз, оларға өздерінің адамдық табиғатының өте табиғи бөлігін басуға мәжбүр етесіз. Осылайша балалар қызғанышқа немқұрайлы қарай бастайды немесе оны жанама түрде білдіреді, бұл ешқандай жақсы нәтиже бермейді. Нәтижесінде балалар, ересек болғанда, өздерінің қызғанышын дұрыс білдіруге дайын болмайды.

Әрине, қызғаныш қауіпті болуы мүмкін. Қызғанышты дұрыс емес және қабылданбайтын түрде білдіру — бұл зорлық-зомбылық, қорлау, вандализм. Бірақ қызғаныштың маңызды рөл атқаратынын атап өту маңызды — ол бізге қажет болған жағдайда өзімізді және әл-ауқатымызды қорғауға мүмкіндік береді. Ең бастысы — қызғанышты дұрыс және мәдениетті түрде білдіруді үйрену, оның теріс жақтарынан аулақ болу.

Қызғаныштың жақындап келе жатқан жарылысы қалай танылатынын анықтау Балаларға қызғаныштың жақындап келе жатқан белгісін анықтауға көмектесу — олардың оны дұрыс басқаруды үйренудің жақсы тәсілі. Бұл белгілерді анықтау балаларға олардың ашуланып жатқанын және олардың сезімдері күшейіп жатқанын ескерту ретінде қызмет етеді. Қызғаныш белгілерін келесі категорияларға бөлуге болады:

• физикалық;
• эмоционалдық;
• мінез-құлықтық;
• когнитивтік.

Физикалық белгілер Физикалық белгілер — бұл біздің денеміз қызғанышқа қалай жауап беретінін білдіреді. Балаларға қызғаныш пайда болған кезде олардың денесінде қандай өзгерістер болатынын анықтауға көмектесіңіз. Мысалы, жүрек соғысының күшеюі, терлеу немесе асқазан мен кеудеде тығыздық сезімі болуы мүмкін. Осы белгілер арқылы балалар өздерінің қызғанышын келесі деңгейге көтеру қаупі бар екенін түсініп, өздерінің мінез-құлқын бақылауға ала алады.

Мінез-құлықтық белгілер Мінез-құлықтық белгілер — бұл біздің қызғаныш кезінде көрсететін мінез-құлқымыз. Бұл белгілер айналадағыларға көрінеді және біздің қызғанышымыздың шыңға жетуге жақындап келе жатқанын ескерту ретінде қызмет етеді. Қызғаныш кезінде адамдар мысалы, жұдырықтарын түйіп, бөлмеде қадам басып, өткір айқайға шығады. Балалар қызғаныштың мінез-құлықтық белгілерін көрсеткен кезде, ата-аналар араласып, жағдайдың нашарламауына жол бермей тұрып, әрекет етуі керек.

Қызғаныштың негізінде әрқашан басқа эмоциялар жатады. Қызғаныш — екінші ретті эмоция, сондықтан біз қызғанышты, негізінде, ұялу, қорқу, ауырсыну немесе қайғыру сияқты сезімдерден кейін білдіреміз. Қызғанышты басқарудың бір жолы — оның шынайы себебін анықтау. Ата-аналар балаларға осы туралы сөйлесіп, олардың шынайы сезімдерін түсінуге көмектеседі.